Originally published in Night Owl: A Nationbuilder's Manual (Edisyon sa Hiligaynon)

Sang ginbutang si Secretary Mark Villar sa Department of Public Works and Highways (DPWH), madamo ang wala nagsalig sa iya. Apang para sa akon, sia ang himpit para sa posisyon. Makapila ka beses na niya ginpakita nga sarangan niya magdumala mangin sa kritikal nga sitwasyon.

Sang nag-inspeksyon kami sa Marawi makaligad ang pila ka adlaw nga mapatay sanday Isnilon, Hapilon kag Omar Maute, kinahanglan namon dasigon ang aerial inspection kay may naglupok nga bomba sa edipisyo pila ka metro lang ang antad sa amon chopper. Kalmado lang si Secretary Mark kag ginhambalan gilayon ang piloto nga maglupad sing mas mataas agud indi kami mabutang sa alang-alang.

Lain nga klase ang iya dedikasyon. May ikasarang sya nga magtrabaho sang 18 ka oras adlaw-adlaw agud matapos ang imprastraktura sa idalum sang “Build, Build, Build” bangud para sa iya, magahatag ini sing matahum nga buas damlag sa mga Pilipino.

Masami alas siyete sang aga nagaumpisa na ang iya meeting. Kon kaisa, wala na sang oras agud magpamahaw. Pero antes sya maghalin sa balay, makadto anay sia sa kwarto ni Emma Therese, ang duha ka tuig niya nga bata.

Iya ginhambal sa akon nga ang daku nga kakulangan sa imprastraktura sang isa ka pungsod, wala lamang nagahatag sa pungsod sang ₱2.4 nga pagkapierde sa tagsa ka adlaw kundi gnakuha pa sa mga Pilipino ang oras nga dapat para sa pamilya, kaabyanan, pagtuon, ukon pagpahuway.

Nahibalu-an sang mga kaupod sa trabaho ni Secretary Mark nga sia nagatrabaho sing masobra sa 14 oras sa isa ka adlaw. Masami gab-i ang schedule sang ulihi niya nga meeting kag kon kinahanglan magbukas sang bag-o nga karsada ukon highway ang DPWH sa isa ka lugar nga matrapik, ginapilit niya i-schedule ini sa 12:01 AM. Iya ginhambal nga ang pagkay-o kag pagbukas sang mga karsada indi dapat maka-atrasar sa trapiko kon mahimo pa lang.

Iya ginlunsar ang Infra Track app, isa ka fully automated nga sistema sang pagmonitor sang mga proyekto. Bangud sa geotagging system, indi madaya sang contractor ang ipadala niya nga laragway para sa iya progress report. Gani sigurado nga wala sing ghost project sa DPWH.

Sang naatrasar sa pagpatuman ang Maysilo Mandaluyong Flood Control Project, ginhatagan ni Secretary Mark sang ultimatum ang contractor tubtob sa katapusan sang Septiyembre. Akon pa natandaan ang iya ginhambal, “Finish the project or swim in Maysilo flood”.

Iya ginbantayan ang proyekto, nagabisita nga wala nagapahibalo, kag naghatag sing maathag nga pamantayan sa trabaho. Kag sa iya pamunoan, ang proyekto nga tatlo ka tuig na nga naatrasar, natapos sa sulod lamang sing tatlo ka bulan.

Ang Maysilo prototype ang nangin basehan para sa Department Order 193, nga maghatag sing pagsulondan sa mga kontrata nga may negative slippage. Karon, sa tion nga makahatag sing atraso sa poyekto sang lima ka porsyento, awtomatik paandaman ang kontrator kag kinahanglan magsumiter sang catch up plan nga magahatag ligwa para sa isa ka 24/7 nga iskedyul sang konstraksyon.

Bisan ano ka budlay ang trabaho, talagsa lang nagareklamo si Secretary Mark, magluwas na lang kon indi na niya halos makita ang iya mag-iloy.

Mr. Sipag at Tiyaga

Indi nangin mahapos ang pagpangaluyag ni Secretary Mark kay Undersecretary Em Aglipay-Villar. Indi sia interesado makipag-date kag kumportable nga mangin single. Napinsar man sadto ni Usec Em nga indi mabaton ni Secretary Mark ang iya sitwasyon bangud sa iya sakit nga lupus. Masami sya nagakadto sa ospital, nagakaunot ang iya buhok, kag naga rashes. Sang umpisa naglab-ot na sa punto nga wala na sia nagakaon kag indi makatindog nga isahanon.

Apang matapos ang isa ka tuig nga pagpangaluyag, nagsugot man si Usec Em nga magguwa sila. Nangin mayo man ato kag nasundan pa tubtob nagdesisyon sia nga ipakita kay Secretary Mark ang hitsura niya nga wala wig kag make-up. Kalbo sia sadto kag may butterfly rashes sa nawong. Pero imbes nga magpalayo, nagkadlaw lamang si Secretary Mark kag naghambal indi niya kinahanglan mag-wig kag make-up kon magkaupod sila. Gani masami sia nga nagalahog-lahog, “Pati ang asawa ko, nakuha ko sa sipag at tiyaga”.