Originally published in Night Owl: A Nationbuilder's Manual (Edisyon sa Hiligaynon)

Sa 171 ka mga pungsod nga gintun-an sa 2016 World Risk Report, nagapangatlo ang Pilipinas sa pinakalantad sa mga natural nga kalalat-an. Suno sa PAG-ASA, ang Pilipinas ginabisita sang indi magnubo sa 20 tropical cyclones kada tuig. Sadtong Agusto 2018, ang mabaskog nga pag-ulan nga dala sang Bagyo Karding, naglab-ot sa pag-evacuate sang indi magnubo sa 50,000 indibidwal sang magtaas ang tubig sa Marikina River sang 20.6 metro (kumparar sa 23 metro sadtong Bagyo Ondoy). Sang naghimo kami sang clean-up operations, nakibot kami sang makita ang tanan nga sahi sang basura, may sofa kag refrigerator sa sulod sang drainage canal - mga nagabara sa alagyan sang tubig.

Sa flood risk assessment study sang World Bank para sa bug-os nga Metro Manila kag Surrounding Basin Area, ang pagbaha ang nagapanguna sa tatlo ka rason: (1) ang daku nga bulto sang discharge sang tubig gikan sa kabukiran sang Sierra Madre, (2) mga nagabara sang drainage sa nagapanguna nga lugar sa Metro Manila, kag ang (3) ang heavily silted nga Laguna Lake.

Ang master plan nga ginkatingban sang 11 structural mitigation measures nga may ginabanta nga gasto nga kapin-kulang sa P351 bilyon ginapanugyan nga mabuhinan ang peak discharge of inflow nga kaangay sang 3,600 m/s sa idalum sang 100 year return period sang indi magnubo ukon magsobra sa 75 porsyento pinaagi sa pagpahimo sang dam sa upstream portion sang Upper Marikina River kag pagpahimo sang mga istraktura sa pagpaiway sang baha sa mga priority critical sections sang Pasig-Marikina River.

Sang Mayo 2018, natapos na sang DPWH ang Phase III sang Pasig-Marikina River Channel Improvement Project (PMRCIP), nga nagasugpon halin sa Lower Marikina River Improvement (Napindan Channel asta sa idalum sang Manggahan Floodway) tubtob sa Delpan Bridge. Ang mga revetment, parapet wall, dike embankment, sluice structures kag bridge foundation protection, ginhimo kag ginbutang sa mga priority critical sections sang Pasig-Marikina River.

Ang mga civil works sa Phase IV nagapadayon kag nagatugon sa pag-ilig paidalum sang Manggahan Floodway tubtob sa Marikina Bridge. Kaupod man diri ang pagpatindog sang Marikina Control Gate Structure nga nagatuyo buhinan sing 7.5 porsyento ang baha.

Magluwas diri, ginapabakod ni DPWH Secretary Mark Villar ang Integrated Water Resources Management Program nga magakumpleto kag maga-update sang flood control kag drainage master plans kag feasibility studies sang 18 major river basins (drainage area nga masobra sa 1,400 kilometro kwadrado) 421 principal river basin, kag iban pa nga kritikal nga river basin.

Naumpisahan na ang Phase I sang Metro Manila Flood Management Project, nga nagasakop sang modernisasyon sang mga drainage area, pagbuhin sang basura sa ginaagyan sang tubig, participatory housing, resettlement, kag iban pa.

Natapos na ang Flood Risk Management Project para sa mga suba sang Cagayan, Tagoloan, kag Imus nga ginasaligan magapugong sa pagrumpag sang mga pangpang sa Cagayan, naghimo na sang mga river dike kag drainage channel sa Tagoloan River kag magahimo sang duha ka off-site retarding basin sa kalabaon sang mga suba sang Imus kag Bacoor.

Ang Flood Risk Management Project sa CDO River ginaprotektahan sa subong ang 290 ektarya kag indi magnubo o magsobra sa 18,000 istraktura sa Cagayan de Oro. Suno sa 25-year flood return period, mabuhinan sini ang pagkabalaka sang mga tawo nga maapektohan sang baha halin sa indi magnubo o magsobra sa 281,000 mangin 31,000 na lang.

Halin sang matapos sadtong 2020 ang Integrated Disaster Risk Reduction and Climate Change Adaptation Measures in the Low-Lying Areas of Pampanga Bay, nabuhinan na ang dalom sang baha halin sa 1.4-2.9 metro nangin 0.6-1.4 metro na lamang. Palip-uton sini ang pagdugay sang baha halin sa 66 ka adlaw sa 17 nga adlaw na lang.

Kaupod sa iban pa nga mga proyekto ang Cavite Industrial Area Flood Management Project, nga nagapamag-an sang halit dala sang pag-awas sang San Juan River kag sang mahina nga drainage system sang Maalimango Creek, kag ang Leyte Tide Embankment, isa ka 31.38 kilometro nga istraktura sa pagpaiway sang baha nga magaprotekta sa 27.30 kilometro kwadrado nga mga komunidad sa baybayon kag 30,800 balay/edipisyo gikan sa makahalalit nga epekto sang mga storm surge.

Ang Handum nga Paga-anguton ang Luzon, Visayas, kag Mindanao

Sang ara pa lang ako sa elementarya, ang akon amay nga si Manuel Lamentillo nag-istorya sa akon nahanungod sa San Juanico Bridge, isa ka 2.16 kilometro nga taytay nga nagasugpon sa mga isla nga kabanwahanan sang Samar kag Leyte. Sa kada magpauli kami sa Iloilo, nagakatingala ako ngaa kinahanglan kami magsakay sa mga bangka ukon eroplano agud makakadto sa Negros Occidental. Wala pa sing madamo nga taytay sadtong panahon. Ang Candaba viaduct, ang lima ka kilometro nga taytay nga nagaugnay sa mga banwa sang Pangasinan kag Bulacan ang pinakamalaba nga taytay sa Pilipinas kag ginpatindog ini sadtong 1976, masobra apat na ka dekada ang nagligad.

Mabag-o na ini bangud sa Mega Bridge Project sa Administrasyon ni Duterte, isa ka serye sang nga malip ot kag malaba nga mga taytay nga magasugpon sang mga isla kabanwahanan agud padayon nga sugponon ang Luzon, Visayas, kag Mindanao pinaagi sa pagbiyahe sa dalanon.

Suno kay Department of Public Works and Highways Secretary Mark Villar, ang Panguil Bay Bridge, isa ka 3.7 kilometro nga taytay nga nagaugnay sa Tangub City sa Misamis Occidental kag Tubod sa Lanao del Norte magasugod na. Kon makumpleto, daku ang mabuhin sa oras sang pagbiyahe sa tunga sang Tangub kag Tubod, ang sadtong 2.5 oras mangin 10 minuto na lang. Palip-uton man sini ang oras sang biyahe sa Ozamiz City sa Misamis Occidental kag Mukas, Kolambugan sa Lanao del Norte. Halin sa sadtong 2.5 oras (gamit ang RORO operations) mangin 20 minuto na lang.

Ang Detailed Engineering Design sang Guicam Bridge sa Zamboanga Sibugay, kag tatlo ka tulay sa Tawi-Tawi – Nalil Sikkiat Bridge, Tongsinah-Paniongan Bridge kag Malassa-Lupa Pula Bridge- kaupod man sa Improving Growth Corridors in Mindanao Road Sector Project (IGCMRSP). Naumpisahan na ang mga civil works para diri.

Ang pagpanghanda sang Feasibility Study and Detailed Design sang mga high-impact project nga ini, subong sang 22-kilometro nga Bohol-Leyte Bridge, ang 5.5 kilometro Negros-Cebu Bridge, ang 24.5 kilometro Cebu Bohol Bridge, ang 18.2 kilometro Luzon (Sorsogon)-Samar Bridge, ang 3.98-kilometro Davao-Samal Bridge, kag ang 32 kilometro nga Bataan-Cavite Interlink Bridge, ginhimo sa idalum sang Infrastructure Preparation and Innovation Facility (IPIF) nga ginpondohan sang ADB.

(1) ang Bohol-Leyte Link Bridge, isa ka 22-kilometro nga taytay nga tuyo palip uton ang biyahe sa mga banwa sang Bohol kag Leyte sa sulod sang 40 minuto.

(2) ang Negros-Cebu Link Bridge, isa ka 5.5-kilometro nga taytay nga magasugpon sa Negros kag Cebu sa sulod sang 10 minuto.

(3) ang Cebu-Bohol Link Bridge, isa ka 24.5 kilometro nga taytay nga mapadasig sa tinion sang pagbiyahe sang 70 porsyento gikan sa kinaadman nga duha ka oras kag napulo ka minuto, mangin 30 minuto na lang.

(4) ang Luzon-Sorsogon-Samar Link Bridge, isa ka 18.2 kilometro nga taytay nga naga-angut sa isla sang Samar sa Westen Visayas sa nagapanguna nga isla sang Allen-Matnog.

(5) ang Samal Island-Davao City Connector Bridge, isa ka 3.98 kilometro nga taytay nga masugpon sa Samal Circumferential Road sa Davao City kag;

(6) ang Bataan-Cavite Interlink Bridge, isa ka 32-kilometro nga inter-island bridge nga magsasugpon sa Mariveles, Bataan sa Corregidor kag sa Naic Cavite.

Subong man, ang pre-feasibility study kag ang feasibility study para sa Panay Guimaras-Negros (PGN) Island Bridge Project natapos na sa idalum sang China financing.

Halin sang magpungko si Presidente Duterte sadtong Hunyo 2016, nahuman na sang DPWH ang 5,950 ka mga taytay, 738 diri ang lokal.