Originally published in Night Owl: A Nationbuilder's Manual (Bisaya nga Edisyon)

Niadtong misalmot ako sa Leaders in Development program sa Harvard Kennedy School, gipasulat kami sa among propesor og usa ka butang nga buot namong makab-ot sa mosunod nga napulo ka tuig. Naghunahuna kog kadiyot ug ang akong gisulat mao – “Makab-ot sa Pilipinas ang tibuok niining potensiyal.”

Niadtong 1960s, ikaduha ang Pilipinas sa labing taas nga Income Per Capita sa Asya, sunod lang sa Japan. Paglabay sa usa ka dekada, nasayloan na kita sa South Korea tungod sa pagpatuman sa Economic Development Plan, diin natibuok sa kagamhanan ug sa pangpublikong sektor ang halos 40% sa kinatibuk-ang domestic investment niadtong 1963 hangtod 1979 pinaagi sa mga proyektong pang-imprastraktura sama sa mga highway, pasilidad sa pantalan, ug mga taytayan.

Sa wala pa magsugod ang termino ni Presidente Rodrigo Duterte, ang average infrastructure spending sa miaging dekada anaa sa 2.5% lang sa GDP sa nasod. Gitaho sa IMF niadtong 2015 nga mas ubos ang public investment sa Pilipinas tandi sa ubang sakop sa ASEAN.

Nasayod kaming tanan nga ang programang Build, Build, Build dili lang gikinahanglan kondili dugay na untang nasugdan.

Kon buot sa Pilipinas nga makab-on ang tibuok niining potensyal, angay kining makahimo og paagi aron maibanan ang pagka alkanse tungod sa trapiko sa Metro Manila, nga misaka na sa P3.5 bilyones matag adlaw. Niining puntoha nga gipakita ni Sec. Mark Villar ang plano aron paluagan ang 90-anyos nga EDSA, usa ka 23.8-kilometrong circumferential highway nga hagbay rang misaylo sa maximum niining kapasidad nga 288,000 lang ka sakyanan sa usa ka adlaw.

Diyotay lang ang nagtuo nga mahimo kining mabuhat. Usa ka kritiko ang nag-ingon, “Ambisyoso. Nasobrahan tingali ang depekto sa utok.” Mubo ang akong tubag, “Ang atong mga lider angay lang mamahimong ambisyoso sa mga plano, hukom, ug buhat. Dugay na kining angay sa mga Pilipinhon. Kon mapakyas kami, ang among reputasyon ang nahipusta.”

Upat ka tuig na ang nakalabay – sa pagkahingpit sa lainlaing dagkong proyekto sa Metro Manila, lakip ang Skyway Stage 3, NLEX Harbor Link, Radial Road 10 Spur Link, ug ang Laguna Lake Highway, ang saad nga mabalik ang EDSA sa kanhi niining kahimtang niadtong 1930 hapit na makab-ot.

Ang EDSA Decongestion Program FACT SHEET

1. Ang Metro Manila usa sa mga dakbayan nga adunay labing dako nga populasyon. Aduna kiniy kapin sa 42,000 ka tawo matag kilometro kuwadrado. Walay ekspansiyon ang EDSA sukad niadtong 1960s ug 39 porsento na kining misaylo sa kapasidad

   
   

2. A Ang EDSA Decongestion Program gilangkob sa 25 ka proyekto, lakip na ang 14 ka expressway nga mingsakop sa 121 ka kilometro ug 11 ka taytayan nga adunay 9.3 ka kilometro.

   
   

3. Ang mainline sa 18.83-kilometrong Skyway Stage 3 naablihan na sa publiko nunot ang 10 ka rampa: Buendia (northbound on-ramp ug southbound off-ramp), Osmena-Quirino (northbound off-ramp), Plaza Dilao (southbound on-ramp), Quezon Avenue (northbound off-ramp ug southbound off-ramp), Talayan-Quezon Avenue (northbound on-ramp ug southbound off-ramp), ug NLEX (northbound off-ramp ug southbound on-ramp).

   
   

4. Ang Skyway Stage 3 wala mahingpit ginamit ang orihinal nga pagkahan-ay niini nga naaprobahan kaniadtong 2014. Tungod sa suliran sa right- of-way, gikinahanglan kining isunod sa alignment sa San Juan River. Giaprobahan kini ilawom sa Memorandum of Agreement nga gipirmahan niadtong Oktubre 25, 2018. Sa wala pa kini, ang site possession alang sa proyekto anaa pa lang sa 8.64%.

   
   

5. Sa Memorandum of Agreement nga gipirmahan sa San Miguel Corporation, kauban ang estrukturang magdugtong sa Metro Manila Skyway Stage 3 ug NLEX-SLEX Connector. Kini ang unang higayon sa kasaysayan sa nasod nga ang mga expressway nga gidumala sa managlahing concessionaire— niining kasoha, San Miguel Corporation ug Metro Pacific— magkadugtong.

   
   

6. Napulo ka rampa pa sa Skyway Stage 3 ang gitukod: Quirino (northbound onramp), Plaza Dilao (southbound offramp), United Nations (southbound off-ramp), Nagtahan (northbound offramp ug on-ramp), Araneta (northbound on- ramp, southbound off-ramp), ug C3 (northbound off-ramp, ug southbound on-ramp ug off-ramp).

   
   

7. Ang NLEX Harbor Link Segment 10, ang 5.58-kilometrong expressway nga nagdugtong sa MacArthur Highway ug C3 Road, magdugtong usab sa Skyway Stage 3 ginamit ang NLEX-SLEX Connector Road, ang 8-kilometrong expressway nga magsumpay sa tumoy sa Segment 10 sa C3 Road, Caloocan hangtod sa PUP Sta Mesa, Manila.

   
   

8. Ang 2.6-kilometrong NLEX Harbor Link C3-Radial Road 10 Spur Link nga gikan C3 Road sa Caloocan hangtod sa Radial Road 10 sa Manila maoy unang proyektong nahuman pasiuyon sa bag- ong COVID-19 protocol. Tungod niini, ang kanhing duha ka oras nga biyahe gikan sa Quezon City paingon sa Manila 20 minutos na lang.

   
   

9. Ang NLEX-SLEX Connector migamit og Super T Technology nga makapapaspas sa konstruksiyon sa halos usa ka tuig. Ang unang 5 ka kilometro nga bahin gikan sa C3 Road paingon sa Espana gilaomang mahuman karong tuiga.

   
   

10. Ang pagpalapad sa Harbor Link Segment 10 sa R-10 sa Manila maoy sunod sa pagkahuman sa 4.75 ka kilometro nga pagpalapad sa Radial Road 10, proyektong miabot sa pito ka presidente tungod sa mga suliran sa right-of-way.

    
    

11. Ang NLEX Harbor-Link Segment 8.2 usa ka 8.3-kilometrong, four lane divided expressway gikan sa Segment 8.1 sa Mindanao Avenue hangtod sa Commonwealth Avenue.

    
    

12. Ang Alabang-Sucat Skyway Extension magdugang og duha ka bag-ong lane gikan sa Sucat Main Toll Plaza hangtod sa Susana Heights. Kini anaa na sa 47% ug mahuman karong tuiga.

    
    

13. A ng unang segment sa 7.7-kilometrong C5-South Link Expressway Project gikan sa Merville paingon sa C5 o SLEX nahingpit kaniadtong Hulyo 2019. Magsumpay kini sa Radial Road 1, Sucat Interchange, ug E. Rodriguez.

    
    

14. Ang Southeast Metro Manila Expressway usa ka 32.644-kilometrong toll road expressway gikan sa Taguig hangtod sa Batasan Complex sa Quezon City. Tungod niini, ang usa ka oras ug 50 ka minutong biyahe gikan sa Bicutan paingon sa Batasan mamahimo na lang 26 minutos.

    
    

15. Ang 6.94-kilometrong Laguna Lake Highway maoy unang toll-free expressway sa Metro Manila nga adunay gilahi nga bicycle lane. Mapadali niini ang oras sa biyahe gikan sa Taytay, Rizal paingon sa Bicutan. Ang kanhing usa ka oras 30 minutos na lang.

    
    

16. Kauban sa pagpalapad sa 3.3-kilometrong Nichols Field Road sa proyektong Fort Bonifacio-Nichols Field Road (Lawton Avenue). Nahingpit kini kaniadtong 2021.

    
    

17. Tungod sa Mindanao Avenue Extension, usa ka 3.2-kilometrong highway, ang kanhing 1.5 ka oras nga pagbiyahe gikan sa Quirino Highway paingon sa General Luis Avenue mamahimong 20 minutos na lang.

    
    

18. Ang pagpalapad sa 1.086-kilometrong Samar Street nahingpit kaniadtong Disyembre 2018.

    
    

19. Ang 680-metrong Binondo Intramuros Bridge, nga magsumpay sa Intramuros ug Binondo pinaagi sa usa ka viaduct, himoong pedestrian-friendly.

    
    

20. Ang BGC-Ortigas Link Bridge, nailhan usab isip Kalayaan Bridge, magsumpay sa mga dakbayan sa Taguig, Makati, ug Pasig. Ang oras sa pagbiyahe taliwa sa central business district sa BGC ug Ortigas 12 minutos na lang.

    
    

21. Ang 506-metrong Estrella Pantaleon Bridge magsumpay sa Estrella Street sa Makati ug Barangka Drive sa Mandaluyong sulod sa 10 minutos.