Originally published in Night Owl: A Nationbuilder's Manual (Bisaya nga Edisyon)

Ang ekonomiya sa Pilipinas maoy ika-28 nga kinadak-ang ekonomiya sa kalibotan matod sa GDP (Purchasing Power Parity) segun sa pagbanabana sa tuig 2018 sa International Monetary Fund. Sa ilawom sa pagdumala ni Presidente Rodrigo Roa Duterte, mitala ang Pilipinas og GDP (PPP) nga ₱956 bilyones niadtong 2018. Kon mamahimo sa Pilipinas nga mapabilin ang gilaomang GDP Growth nga 6.5 porsento sa mosunod nga dekada, ang atong tiger cub economy mamahimo nang sakop sa trillion- dollar club nga kasamtangang gilangkoban sa Estados Unidos, Tsina, India, Japan, Germany, Russia, Indonesia, Brazil, United Kingdom, France, Mexico, Italy, Turkey, South Korea, Spain, Saudi Arabia, ug Canada.

Sa taho nga nag-ulohan og “Philippines Tiger Economy Still Set for Dynamic Growth,” ang panagna sa chief economist sa IHS Markit Asia-Pacific nga si Rajiv Biswas mao: sa tuig 2032, Makab-ot na sa nasod ang upper middle-income status samtang ang lig-on nga pagtubo sa ekonomiya mabatyagan sa mga lungsoranon. Nahisgotan niini nga ang ekonomiya sa Pilipinas giandam nga modoble sa 2026 paingon sa usa ka GDP nga $1 trilyones sa 2032. Ang epekto sa mga lungsoranon ingon sa nagsugod na. Matod sa Philippine Statistics Authority (PSA), mikunhod og 6.6 porsyento ang poverty incidence sa mga Pilipino—gikan sa 27.6 porsento kaniadtong unang katunga sa 2015, mikunhod kini sa 21 porsyento niadtong unang katunga sa 2018. Sa taho sa National Economic and Development Authority (NEDA), gikan sa 15.3 porsento misaka na ang average income sa 21.2 porsento.

Matod ni NEDA Undersecretary Adoracion Navarro, ang pagtubo sa per capita income sa labing ubos nga 30 porsento sa mga panimalay, misaka — gikan sa 20.6 porsento lang kaniadtong 2012-2015 period, nahimong 29.2 porsento kaniadtong 2015- 2018. Nagpasabot lang kini sa pagsaka sa tinuod nga kita sa mga kabos, nga nakatabang sa pagpamenos sa kakabos sa mga pamilya ug indibidwal nga Pilipino.

Labing taas nga credit rating

Gihatagan usab og pagtagad sa World Economic Forum ang potensiyal sa Pilipinas sa Intergenerational Equity and Sustainability. Niadtong Abril 2021, nadawat usab sa nasod ang labing taas niining credit rating gikan sa international debt watcher nga S&P Global Ratings. Gi-upgrade sa S&P ang panglahutay nga sovereign credit rating sa Pilipinas gikan sa “BBB” paingon sa “BBB+” — duha ka ang-ang sa ibabaw sa investment grade rating — nga adunay “stable” outlook.

Bisan nagpahimangno na kaniadto ang IMF labot sa nagkataas nga inflation niadtong 2018 isip posibleng hagit, kining maong problemang ingon sa dili na isyu sa pagkakaron. Kamatuoran, ang tan-aw sa Asian Development Bank nga mokunhod ang inflation sa 3.8 porsento sa 2019 ug 3.5 porsento sa 2020. Ang panagna usab niini nga mosaka ang per capita GDP Growth sa 4.8 porsento sa 2019 ug 2020.

Pagpadako sa pangpublikong pamuhunan

Sa economic assessment nga namantala kaniadtong 2018, gipanghimug-atan sa IMF ang panginahanglan nga padak-on ang pangpublikong pamuhunan sa Pilipinas kon buot niining mapabilin ang malahutayong pagdis-og ug maibanan ang kakabos. Giingon niini nga ang pangpublikong pamuhunan, kon dumalahon og tarong ug gitarget, mahimong makatabang sa pagpalig-on sa kinatibuk-ang produktibidad, paabtikon ang pribadong pamuhunan, ug maibanan ang kakabos pinaagi sa pagmugna og mga trabaho. Matod sa IMF Investment and Capital Stock Dataset, ang Pilipinas migasto lamang og 3.9 porsento sa GDP niini sa pangpublikong pamuhunan kaniadtong 2015. Mas kubos kini kon itandi sa silingang kanasoran sama sa China (13.5%), Malaysia (9.2%), Vietnam (6.9%), Thailand (6.2%), ug India (5.9%).

Build, Build, Build

Ang “Build, Build, Build” mao ang medium-term goal sa administrasyong Duterte nga pausbawan ang paggasto sa imprastraktura gikan sa 5.4 porsento sa Gross Domestic Product (GDP) sa nasod sa 2017, hangtod 7.3 porsento sa pagtapos sa 2022. Mas taas kini tandi sa 2.4 percent average nga natala sa nakalabayng unom ka administrasyon sa nangaging lima ka dekada — ug ang labing taas nga alokasyon sa budget alang sa imprastraktura sa kasaysayan sa Pilipinas.

Sukad niadto, 6.5 ka milyong trabaho ang namugna aron makamugna og 29,264 ka kilometrong mga kalsada, 5,950 ka taytayan, 11,340 ka estrukturang alang sa paglikay sa baha, 214 ka tugpahanan, ug 451 ka pantalan.

Ang Mega Bridge Masterplan

Usa sa dakong proyekto sa Build, Build, Build mao ang Mega Bridge Program, usa ka master plan nga naghan-ay og pundasyon alang sa usa ka serye sa mga mugbo og tag- as nga tulay nga magsumpay sa mga lalawigan aron hingpit nga makonektar ang Luzon, Visayas, ug Mindanao pinaagi sa land travel.

Matod ni DPWH Secretary Villar, ang unang proyekto ilawom sa master plan, ang Panguil Bay Bridge, usa ka 3.7-ka-kilometrong taytayan nga magsumpay sa Tangub City sa Misamis Occidental ug Tubod sa Lanao del Norte, nagsugod na kaniadtong Nobiyembre 2018. Kon mahuman sa 2023, maibanan ang oras sa pagbiyahe taliwa sa Tangub ug Tubod, gikan sa kanhi 2.5 ka oras, mamahimo na lang kining 10 minutos. Pamub-on sab niini ang oras sa pagbiyahe taliwa sa Ozamiz City sa Misamis Occidental ug Mukas, Kolambugan, sa Lanao del Norte gikan sa kanhi 2.5 ka oras (ginamit ang RORO operations), mamahimo na lang kining 20 minutos.

Ang mga detailed engineering design sa Guicam Bridge sa Zamboanga Sibugay ug tulo ka taytayan sa Tawi-Tawi (Nalil-Sikkiat Bridge, Tongsinah-Paniongan Bridge, ug Malassa-Lupa Pula Bridge) apil usab sa Improving Growth Corridors in Mindanao Road Sector Project (IGCMRSP) ilawom sa Asian Development Bank.

Unom ka taytayan nga gipailawom karon sa feasibility study:

(1) ang Bohol-Leyte Link Bridge, usa ka 22-kilometrong taytayan nga nagtinguhang pamub-on ang pagbiyahe taliwa sa mga lalawigan sa Bohol ug Leyte sulod lamang sa 40 minutos;

(2) ang Negros-Cebu Link Bridge, usa ka 5.5-kilometrong taytayan nga magsumpay sa Negros ug Cebu sulod sa 10 minutos;

(3) ang Cebu-Bohol Link Bridge, usa ka 24.5-kilometrong taytayan nga mopadali sa oras sa pagbiyahe og 70 posyento gikan sa naandang duha ka oras ug napulo ka minuto, mamahimong 30 minutos na lang;

(4) ang Luzon Sorsogon-Samar Link Bridge, usa ka 18.2-kilometrong taytayan nga magsumpay sa isla sa Samar sa Silangang Kabisay-an sa nag-unang isla sa Allen-Matnog;

(5) ang Samal Island-Davao City Connector Bridge, usa ka 3.98-kilometrong taytayan nga magsumpay sa Samal Circumferential Road sa Davao City; ug

(6) ang Bataan-Cavite Interlink Bridge, usa ka 32-kilometrong inter-island bridge nga magsumpay sa Mariveles, Bataan sa Corregidor ug sa Naic, Cavite.