Originally published in Night Owl: A Nationbuilder's Manual (Bisaya nga Edisyon)

Niadtong gitudlo si Secretary Mark Villar sa Department of Public Works and Highways (DPWH), daghan ang wala mobelib kaniya. Apan alang kanako, siya ang sibo alang sa posisyon. Pipila ka higayon na niyang gipakitang mahimo niyang manguna bisan sa kritikal nga sitwasyon.

Niadtong nagsusi kami sa Marawi pipila ka adlaw human mapatay sila si Isnilon Hapilon ug Omar Maute, gikinahanglan namong magdali sa among aerial inspection tungod kay adunay miulbo nga bomba sa dakbalay pipila ka metro lang ang gilay-on sa among chopper. Kalmado lang si Secretary Mark ug giingnan dayon ang piloto nga molupad nga mas taas aron dili kami matumpawak.

Lahi ang matang sa iyang dedikasyon. Wala niya isipa bisan 18 ka oras siyang nagtrabaho matag adlaw aron mahingpit ang mga imprastraktura sa ilawom sa “Build, Build, Build”, tungod kay alang kaniya, maghatag kini og mas maayong kaugmaon alang sa mga Pilipino.

Kasagaran nga alas siyete sa buntag, magsugod na ang iyang mga miting. Usahay wala nay panahon alang sa pamahaw. Apan sa dili pa siya mobiya sa balay, moadto una siya sa lawak ni Emma Therese, ang iyang duha ka tuig nga anak.

Giingon niya kanako nga ang dakong kakuwang sa imprastraktura sa nasod wala lang magdalit sa nasod og ₱2.4-bilyong alkanse matag adlaw, kondili gihikaw usab niini sa mga Pilipino ang oras nga unta ikauban alang sa pamilya, higala, pagtuon o pahuway.

Nasayod ang mga kauban sa trabaho ni Sec. Mark nga nagtrabaho siya og kapin sa 14 ka takna sa usa ka adlaw. Kasagaran nga ang schedule sa iyang kataposang miting sa gabii na, ug kon gikinahanglang mag-abli og bag-ong karsada o highway ang DPWH sa usa ka lugar nga adunay bug-at nga trapiko, pugson niya kinig schedule sa 12:01 a.m. Matod niya, ang pag-ayo ug pag-abli og kadalanan dili angay malangan sa trapik, kutob sa mahimo.

Daghan siyag giatubang nga pagsuway sa DPWH, sama sa ghost projects, issue sa right-of-way, ug hulga sa iyang kinabuhi. Apan nasayod siyang gikinahanglan ipatuman ang mga kausaban aron mapatuman og maayo ang mga proyekto sa kagamhanan.

Gilusad niya ang Infra Track app, usa ka fully automated nga sistema sa pagmonitor sa mga proyekto. Tungod sa geotagging system, dili malimbongan sa contractor ang padala niyang hulagway alang sa iyang progress report. Maong piho nga walay ghost project sa DPWH.

Niadtong adunay delay sa pagpatuman sa Maysilo Mandaluyong Flood Control Project, gihatagan ni Secretary Mark og ultimatum ang contractor hangtod sa kataposan sa Septiyembre. Mahinumdoman pa nako ang giingon niya, “Finish the project or swim in Maysilo flood”.

Gibantayan niya ang proyekto, mibisita nga walay pahibalo, ug naghatag og tin-aw nga panukdanan sa pagtrabaho. Ug sa iyang pagpanguna, ang proyekto nga tulo ka tuig nang delayed, nahuman ug napahimuslan sulod lang sa tulo ka buwan.

Ang Maysilo prototype ang nahimong basehan alang sa Department Order 193, nga naghatag og mga gabayan sa mga kontratang adunay negative slippage. Karon, sa higayong makatala ang proyekto og kalangan nga lima ka porsento, awtomatikong hatagan og pahimangno ang contractor ug gikinahanglang magsumiter og catch up plan nga maghatag og aginanan alang sa usa ka 24/7 nga eskedyul sa konstruksiyon.

Unsa man kalisod ang trabaho, talagsa rang moreklamo si Secretary Mark, gawas lang kon halos dili na niya makita ang iyang inahag anak.

Mr. Kakugi Ug Lahutay

Dili sab sayon ang pagpanguyab ni Secretary Mark kang Undersecretary Em Aglipay- Villar. Dili siya interesadong makig-date ug komportable na sa pagka single. Nahunahuna usab kaniadto ni Usec. Em nga dili madawat ni Secretary Mark ang iyang kahimtang tungod sa iyang sakit nga lupus. Kasagaran siyang moadto sa ospital, malarag ang buhok, ug magbaton og rashes. Sa pagsugod, miabot sa punto nga dili niya mahimong mokaon ug motindog nga mag-inusara.

Apan human sa usa ka tuig nga pagpunayg hangyo, mitugot ra si Usec. Em nga mogawas sila. Maayo man sab kini ug nasundan pa, hangtod nga nakahukom siyang ipakita kang Secretary Mark ang iyang hitsura nga walay wig ug make-up. Upaw siya niadto ug adunay butterfly rashes sa nawong. Apan imbes magpalayo, nagkatawa si Secretary Mark ug giingon niyang dili na siya kinahanglang magsul-ob og wig ug mag-makeup kon magkuyog sila. Maong ang kanunay niyang pasiaw, “Lakip ang akong asawa, nakuha nako sa Kakugi ug Lahutay.”