Originally published in Night Owl: A Nationbuilder's Manual (Edision nga Ilokano)

Rinugiak a sinurat daytoy nga artikulo iti Build, Build, Build bayat ti panagsublimi iti Manila manipud Tarlac kalpasan ti inaugorasion ti umuna a 18-kilometro a paset ti Central Luzon Link Freeway kaduak da Presidente Rodrigo Duterte, Department of Public Works and Highways Secretary Mark Villar, Senator Bong Go, ken Tarlac Governor Susan Yap.

Ti Central Luzon Link Freeway, a mamagsilpo iti Tarlac ken Nueva Ecija iti uneg ti 20 a minuto, ket paset ti Luzon Spine Expressway Network, maysa a master plan a mangpabiit iti biahe manipud iti kaamiananan a paset ti Luzon, ti Ilokos, agingga iti kaabagatanan, ti Bikol, iti nasurok a 50 a porsiento babaen ti maaramid a 101-kilometro a high standard highway network.

Nalpas ti taripnong iti agalas otso iti rabii ket sakbay ti tengnga ti rabii a nakaawidkami. Kabigatanna, ti call time ket alas singko iti bigat. Inkami idiay Cebu ken Secretary Mark ta dar-ayanmi ti inaugorasion ti 129-kilometro a Metro Cebu Bike Lane Network ken inspeksionenmi ti kaatiddogan a rangtay ti Filipinas — ti 8.5-kilometro a Cebu-Cordova Link Bridge.

Daytoy ti normal nga aramidmi iti napalabas a lima a tawen. Nupay narigat, kayatmi nga iti pannakalpas ti terminomi, mabalinmi nga ibaga nga intedmi amin a kabaelanmi. Para kadakami, ti Build, Build, Build ket maysa a gundaway tapno mapasayaat ti kasasad ti Filipinas. Daytoy ket maysa a gundaway tapno maidur-as ti tiger economy ti pagilian a mapan iti trillion-dollar club. Inikkandatayo iti gundaway nga agbalin a paset ti maysa a napateg nga aramid a mamagbalin a mas komportable ti biag dagiti Filipino iti 81 a probinsia.

Idi damona pay laeng, nalawagen ti bilin ti Pangulo: Leppasen ti kaaduan a proyektti Build, Build, Build no la ketdi mabalin iti kapardasan a panawen.Saan a ti dayaw ti ragragpatentayo.

Lima a tawen manipud nagtugaw ni Presidente Rodrigo Duterte, naileppas ti DPWH, iti babaen ni Secretary Villar, ti 29,264 kilometro a kalsada, 5,950 a rangtay, 11,340 nga estruktura a panglapped iti layus, 222 nga evacuation centers, 89 a Tatag ng Imprastraktura Para sa Kapayapaan at Seguridad (TIKAS) project, ken 150,149 a siled-pagadalan. Adda met 653 a pasilidad para iti COVID-19 ti nabangon iti babaen ti Build Build Build.

Malaksid iti dayta, naileppas ti Department of Transportation (DOTr) iti babaen ni Secretary Art Tugade ti 214 nga eropuerto, 451 a pantalan, ken ti umuna a land Ania Itan ti Nagun-od ti Build, Build, Build? 29,264 kilometro a kalsada, 5,950 a rangtay, 214 nga eropuerto, ken 451 a pantalaN 15 port ti pagilian — ti Parañaque Integrated Terminal Exchange (PITX).

Iti 29,264 a kilometro dagiti naileppas a kalsada, 2,025 a kilometro ti farm-to-market road, 94.99 a kilometro ti farm-to-mill road, 1,376.26 a kilometro ti missing links, 1,470.51 a kilometro ti bypass wenno diversion road, 149.65 a kilometro ti agturong kadagiti eropuerto, 293.19 a kilometro ti agturong kadagiti pantalan, 703.54 a kilometro ti agturong kadagiti economic zone, ken 2,436.40 a kilometro ti agturong kadagiti tourism destination. Agdagup iti 3,122.73 a kilometro ti napagtalinaed, 4,686 a kilometro ti napalawa, ken 3,591.96 a kilometro ti na-rehabilitate ken na-upgrade.

Mairaman ditoy ti NLEX Harbor Link Segment 10, ti Cavite-Laguna Expressway, ti Tarlac-Pangasinan-La Union Expressway, ti Laguna Lake Highway, ti Candon City Bypass Road iti Ilocos Sur, ti Slaughter House Road iti Davao City, ti Pulilan-Baliuag Diversion Road iti Bulacan, ti Calapan-Roxas Road iti Oriental Mindoro, ti Mandaue Causeway Road iti Cebu, ti Dipolog-Oroquieta Road iti Misamis Occidental, ti Dumaguete North Road iti Negros Oriental, ken ti Taytay-El Nido Road iti Palawan.

Iti 5,950 a rangtay, 1,366 ti napalawa, 355 ti naaramid, 1,805 ti na-retrofit, 1,389 ti na-rehabilitate, ken 297 ti nasuktan. Sumurok-kumurang a 738 a lokal a rangtay met ti naaramid. Mairaman ditoy ti Lucban Bridge iti Cagayan, ti Marcos Bridge iti Marikina, ti Sicapo Bridge iti Ilocos Norte, ti Pigalo Bridge iti Isabela, ti Anduyan Bridge iti La Union, ti Tallang Bridge iti Cagayan, ti Bolo-Bolo Bridge iti Misamis Oriental, ti Caguray Bridge iti Occidental Mindoro, ti Tinongdan Bridge, ti Pasac-Culcul iti Pampanga, ti Aganan Bridge iti Iloilo, ken ti Maddiangat Bridge iti Nueva Vizcaya.

Agdagup iti 11,340 nga estruktura a panglapped iti layus ti naileppas manipud idi Hunio 2016 tapno mapalawa dagiti protektado a lugar a nalaka a malayus iti sapasap a pagilian.

Mairaman ditoy ti Mandaluyong Main Drainage Project, dagiti pumping station iti Barangay Wawang Pulo ken Coloong, ti Flood Risk Management Project para iti Cagayan River, ti Flood Risk Management Project para iti Tagoloan River, ti Leyte Tide Embankment Project, ken ti Pasig Marikina River Flood Control Project.

Segun ken ni Villar, tapno marisut ti panagkasapulan kadagiti pisikal a pasilidad dagiti eskuela elementaria ken sekundaria iti entero a pagilian, adda agdagup iti 150,149 a siled-pagadalan ti naaramid idinto a 17,647 siled-pagadalan ti adda iti nadumaduma nga agpang ti pannakailepleppasda.

Mairaman ditoy ti National High School iti Alaminos, Pangasinan, ti Alejandra Navarro National High School iti Davao City, ken ti Bagong Pag-asa Elementary School.

Iti sektor ti aviation ken eropuerto, naileppasen ti DOTr ken dagiti attached agencies daytoy ti 214 nga eropuerto, ken adda pay 100 a proyekto a maitultuloy.

Mairaman kadagiti naileppas a proyekto ti Bohol-Panglao International Airport, ti Mactan-Cebu International Airport, ti Sangley Airport iti Cavite, ti Lal-lo International Airport, ti Tacloban Airport, ti Puerto Princesa International Airport, ken ti Ormoc Airport.

Natarimaan ken napapintas met dagiti local nga eropuerto. Mairaman ditoy dagiti gateway iti Camiguin, Virac, at Tuguegarao.

Mairaman pay ti Bicol International Airport, a naitantan iti 11 a tawen, ti maikadua a passenger terminal building ti Clark International Airport; ti Davao International Airport; ti Bukidnon Airport; Surigao Airport; ken ti Kalibo Airport.

Iti entero a pagilian, dagiti pantalan ket ina-upgrade, matartarimaan, ken mapappapintas tapno ad-adda pay a mapagserbianna ti publiko. Iti agdama,nakaileppasen ti DOTr iti 451 a commercial ken social/tourism seaport projects, idinto a 101 ti maitultuloy.

Maibilang kadagiti port projects ti pannakaipatakder ti kadakkelan a Passenger Terminal Building ti pagilian iti Port of Cagayan de Oro, ken ti rehabilitasion ti Opol Portiti Misamis Oriental, Sasa Port iti Davao, Butuan Port iti Agusan Del Norte, Tubigon Port iti Bohol, Limasawa Port iti Southern Leyte, ken Makar Wharf iti General Santos.

Naipatakder metten ti umuna a barge terminal ti pagilian, ti Cavite Gateway Terminal. Panggep daytoy a kissayan ti trapiko dagiti truck kadagiti kangrunaan a kalsada ken maikkan iti nalaklaka ken naur-urnos nga access dagiti produkto dagiti Filipino babaen ti waterways.

Para iti kinatalged iti taaw, idi Hunio 2021, addan 564 iti kadagupan ti 600 a parola ti agan-andaren iti sibubukel a pagilian.

Dagiti Riles

Para kadagiti riles, adda innem a proyekto ti DOTr a maar-aramid a ti maysa ket agdaldalan iti rehabilitasion.

Idi 2019, kalpasan ti 40 a tawen ken innem nga administrasion, ti Metro Manila Subway, ti umuna nga underground railway system ti pagilian, ket narugianen ti siteclearing works daytoy iti Valenzuela Depot. Addan iti Filipinas ti dua kadagiti 25 a dadakkel a tunnel boring machine tapno marugian ti underground works. Papardasento daytoy ti biahe iti nagbaetan ti Quezon City ken NAIA, ti dati a maysa nga oras, agbalinto laengen a 35 a minuto.

Ti nabayagen a naitantan nga MRT-7, a ti Concession Agreement daytoy ket napirmaan idi 2008 ken dandani di naggaraw agingga idi 2016, addan 60.93 a porsiento a naileppas. Kissayanto daytoy ti oras ti biahe iti nagbaetan ti Quezon City ken Bulacan, ti dati a dua agingga iti tallo nga oras, agbalinton a 35 a minuto laeng.

Inaprobaran ti NEDA Board idi 2007 ken naisardeng manipud idi 2009, ti Common Station ket nagdalan iti 24/7 a konstruksion ket itan, nakompleton. Ti Common Station, a mamagkokonektar iti MRT-3, MRT-7, LRT-1, ken ti Metro Manila Subway, ket kabaelanna ti mangilugan iti 500,000 a pasahero iti kada aldaw.

Ti LRT-1 Cavite Extension, a naitantan iti 19 a tawen, narugianen ti agtultuloy a konstruksion daytoy. Papardasento daytoy ti biahe iti nagbaetan ti Baclaran ken Bacoor, isu a ti dati a maysa nga oras ken 10 a minuto agbalinto laengen a 25 a minuto.

Nalpas metten ti proyekto nga LRT-2 East Extension ken silulukaten iti publiko. Pinapardas daytoy ti biahe iti nagbaetan ti Manila ken Antipolo. Ti dati a dua agingga iti tallo nga oras, nagbalin laengen a 40 a minuto.

Ti MRT-3, a nakapimpiman gapu iti nabayag a di umno a pannakaaywanna, agdaldalan ita iti komprehensibo a rehabilitasion iti babaen ti Sumitomo-Mitsubishi Heavy Industries ti Japan.

Ti Manila to Clark Railway, a napanggep pay la idi 1993, madaman ti konstruksionna. Maar-aramaten ti umuna a set ti tren ti PNR Clark Phase 1. Papardasen daytoy ti biahe iti nagbaetan ti Tutuban ken Malolos, manipud iti maysa ket kagudua nga oras, itan 35 a minuto laengen.

Ti PNR Clark Phase 2, PNR Calamba, PNR Bicol, Subic-Clark Railway, ken ti Mindanao Railway ket addada iti nadumaduma nga agpang ti procurement ken pre-construction works.