Originally published in Night Owl: A Nationbuilder's Manual (Edision nga Ilokano)

Maika-23 ti Disiembre tawen 2016 idi sumrek ni Bagyo Nina iti Philippine Area of Responsibility (PAR). Ad-adda pay a pimmigsa iti Disiembre 24 ket nag-landfall iti probinsia ti Catanduanes iti rabii ti Disiembre 25. Agalas tres iti malem ti Paskua, nakaawatak iti mensahe nga innak iti central office tapno agaramidak iti report maipanggep iti dadael a naparnuay kadagiti probinsia a dinuprak ni Bagyo Nina. Ti kunada kaniak, kayat ti Pangulo nga adda ti report iti lamisaanna iti kabigatanna, agraman dagiti addang nga iwayat ti DPWH. Idi masiguradomi a natalgeden dagiti lugar a tinamaan ti bagyo, imbilin a dagus ni Sek. Mark Villar ti pannakaipatulod dagiti prepositioned equipment ken ti dagus a pannakadalus dagiti apektado a kalsada tapno maited dagiti relief goods.

Iti Disiembre 27, addakamin sadiay kaduami ni Mayor Duterte—umuna iti Catanduanes, kalpasanna iti Camarines Sur. Saanen a simmurot iti gift-giving ceremony ket kunana a ‘corny’ daytoy ken kasla kano drama. Ketdi, kinasaritana dagiti taona ket imbagana dagiti rumbeng a maaramid. Iti biang ti DPWH, naikkankami iti 48 nga oras tapno masigurado a nadalus ken mabalinen a dalanan dagiti kalsada.

Daytoy ti umuna a gundaway a nakikuyogak iti delegasion ti Pangulo ket dagus a nagbabawiak taawan balonko a taraon. Saan a kasdiay ti ninamnamak. Kinapudnona, alas singkon iti malem idi pinagguguduaanmi nga adda iti eroplano ti dua pedaso nga Skyflakes a balon ni Sec. Briones.

Iti simmaruno a Paskua, ni met Bagyo Urduja ti nangsaplit iti probinsia ti Biliran. Ni manen Mayor Duterte ti immuna a simmangpet. Nakitana ti dadael ti Caray-Caray Bridge ket binilinna ni Sek. Mark a siguraduenna a madalanan ti rangtay iti uneg ti maysa a bulan. Idi makitak ti dadael, napanunotko nga imposible ti maysa a bulan. Ngem nalpas ti proyekto iti naituding a panawen. No adda maysa a banag a masansan nga isursuro ni Mayor Duterte kadakami, isu daydiay—napateg ti dagus ken napartak nga aksion.

Dehado iti Politika

Idi 2016 presidential elections, maibilanga dehado wenno political underdog ni Rodrigo Duterte. Di ninamnama dagiti maaw-awagan a “Philippine kingmakers” ti kellaat a panangartapna kadagiti nalatlatak a kandidato. Di pay naaddaan iti Pangulo ti Filipinas nga aggapu iti Mindanao. Isu ti umuna iti uneg ti 117 a tawen.

Ti panangimaton iti maysa a pagilian a kas iti Filipinas ket maysa a dakkel a karit. Ania a mensahe ti maitedmo iti pagilian nga addaan iti nasurok a 7,640 nga isla ken agsasao iti nasursurok ngem 111 a lengguahe?

Iti damona pay laeng, nalawagen ken ni Presidente Duterte ti kayatna para iti pagilian—maysa a natalged a lugar para kadagiti sumarsaruno a henerasion—maysa a pagilian a makaited iti patas a gundaway para iti amin a Filipino—ania man ti relihion,grupo a pakaibilangan, wenno katataona.

Ti arapaapna ket maysa a Filipinas nga asino man nga ubing nawaya nga agarapaap nga agbalin a Pangulo—agindeg man isuna iti Sultan Kudarat, Northern Samar, Masbate, Davao, Makati, wenno Ifugao. Kayatna a luktan ti ridaw ti oportunidad ti sumarsaruno a henerasion, ket no saan a posible—mayaramidanda iti bukodda a ridaw.

Idi Agosto 2017, pinirmaan ni Presidente Duterte ti RA 10931, ti Universal Access to Quality Tertiary Education Act, a mangted iti gundaway kadagiti marigrigat a Filipino a makapagtuloy iti kolehio babaen ti libre a matrikula ken dadduma pay nga exemption dagiti bayadan kadagiti State Universities and Colleges (SUCs). Iti babaen met laeng ti linteg, adda dita ti Tertiary Education Subsidy tapno maikkan iti gundaway dagiti marigrigat nga agadadal a sumrek kadagiti pribado a kolehio kadagiti lugar nga awanan SUCs.

Saan a nalipatan ni Presidente Duterte no asino dagiti ilablabanna ket kanayon a salsalaknibanna dagiti dida kabaelan a salakniban ti bukodda a bagi. Para kenkuana, amin nga ubbing a Filipino ket rumbeng a makapagadal nga awan ti pampanunotenda a panagbuteng iti krimen wenno terorismo.

Personal para kenkuana ti napasamak a Marawi siege. Isu a dagus a siniguradona a mawayawayaan a dagus dagiti taga-Marawi kadagiti kameng ken kakunsaboda nga ISIS ken Abu Sayyaf. Adda isuna a mismo iti lugar ti paggugubatan ken armado iti ripple idi maagaw manen ti puersa ti gobierno ti Islamic center—ti kangrunaan a mosque a naglemmengan dagiti militante kaduada dagiti hostage.

Uray pay linapdan dagiti taona, napan ti Pangulo iti sentro ti paggugubatan ken napan kadagiti komunidad a dinidigra ti laban.

Diak pay nakita a nagbuteng uray naminsan laeng – iti sango dagiti militante, wenno nabileg a tao, wenno iti patay. Para iti Pangulo, isu ti rumbeng a mangipaay iti pigsa ken proteksion kadagiti Filipino nga awanan pigsa ken bileg.

Build, Build, Build

Nalayog ti arapaap ni Presidente Duterte para iti Filipinas. Kayatna ti mangbukel iti infrastructure network iti tunggal rehion ti pagilian a mangiduron iti Filipinas tapno magun-odna ti trillion-dollar economy. Awan kenkuana no asino man ti mapagyamanan wenno maidaydayaw gapu kadagitoy a proyekto. Ti napateg kenkuana ket maileppas dagiti impraestruktura nga imbaskag ti administrasion iti kadarasan a panawen, tapno dagiti mannalon iti Isabela ket saanen a nasken a daliasatenda ti 74-kilometro a kalsada iti panawen ti tudtudo; tapno dagiti taga-Lanao del Norte ket makapanda iti Misamis Occidental iti uneg laeng ti pito a minuto (saan a tallo ket kagudua nga oras); ken tapno dagiti residente ti Metro Manila ket saanda nga agan-anus iti tallo nga oras a biahe manipud iti Quezon City agingga iti Muntinlupa.

Idi maammuan ti Presidente a maysa kadagiti rason a maitantantan dagiti infrastructure project ket ti nabayag a pannakairuar dagiti permit, inlungalongna ti panagbalin a linteg ti RA 11032 wenno ti Ease of Doing Business and Efficient Government Service Delivery Act of 2018.

Gapu kadagiti impatungpalna a reporma, immuli ti Filipinas iti 29 nga addang iti The World Bank - Doing Business Report, manipud iti maika-124 idi 2019, nagbalin a maika-95 idi 2020.

Ababa unay ti innem a tawen tapno marisut ti asino man a Presidente dagiti parikut ti pagiliantayo. Ngem nalawag ken ni Mayor Duterte nga iti tunggal metro a kalsada, rangtay, ken riles nga ipasdekmi, adda maluktan nga oportunidad para iti rinibribu a Filipino a saan idi a makapan iti ospital, eskuela, wenno iti lugar ti trabahoda.

Manipud idi 2016, nasurok a lima a tawen manipud nagtugaw ni Presidente Rodrigo Duterte, adda pakabuklanna a 29,264-kilometro a kalsada, 5,950 a rangtay, 11,340 nga estruktura a panglapped iti layus, 214 nga eropuerto, 451 a pantalan, 222 nga evacuation centers, 89 a TIKAS projects, 150,149 a siled-pagadalan, ken 653 COVID-19 facilities a nakompleto ken pagnamnam-ayan itan dagiti Filipino.