Originally published in Night Owl: A Nationbuilder's Manual (Edision nga Ilokano)

Ti ekonomia ti Filipinas ti maika-28 a kadakkelan nga ekonomia iti lubong maibatay iti GDP (Purchasing Power Parity) base iti 2018 estimate ti International Monetary Fund. Iti babaen ti administrasion ni Presidente Rodrigo Duterte, naaddaan ti Filipinas iti GDP (PPP) a ₱956-bilion idi 2018. No mapagtalinaed ti Filipinas ti manamnama a GDP Growth a 6.5 a porsiento iti sumaruno a dekada,ti tiger cub economy-tayo ket mabalin nga agbalinen a paset ti trillion-dollar club, a pakaibilangan iti agdama ti Estados Unidos, China, India, Japan, Germany, Russia, Indonesia, Brazil, United Kingdom, France, Mexico, Italy, Turkey, South Korea, Spain, Saudi Arabia, ken Canada.

Iti report a napauluan iti “Philippines Tiger Economy Still Set for Dynamic Growth,”ti prediksion ti chief economist ti IHS Markit Asia-Pacific a ni Rajiv Biswas ket: iti tawen 2022, magun-od ti pagilian ti upper middle-income status idinto marikna ti sangapagilian ti natalged a panagdur-as ti ekonomia. Nadakamatna a nakasaganan ti ekonomia ti Filipinas nga agdoble iti 2026 nga agturong iti GDP a $1-trilion iti 2032. Kasla nangrugin ti epekto daytoy kadagiti umili. Maibatay iti Philippine Statistics Authority (PSA), bimmaba iti 6.6 a porsiento ti poverty incidence dagiti Filipino—manipud iti 27.6 a porsiento idi umuna a kagudua ti 2015, bimmaba iti 21 a porsiento idi umuna a paset ti 2018. Iti report ti National Economic and Development Authority (NEDA), manipud iti15.3 a porsiento ngimmaton ti average income iti 21.2 a porsiento.

Segun ken ni NEDA Undersecretary Adoracion Navarro, ti isasayaat ti per capita income dagiti kababaan a 30 a porsiento dagiti kaamaan ket ngimmato — manipud iti 20.6 porsiento laeng idi 2012-2015 period, nagbalin a 29.2 a porsiento idi 2015-2018. Ipakita daytoy ti ingangato ti pudno a matgedan dagiti marigrigat, a nakatulong iti pannakakissay iti panagrigat dagiti pamilia ken indibidual a Filipino.

Kangatuan a credit rating

Dinakamat met ti World Economic Forum ti potensial ti Filipinas iti Intergenerational Equity and Sustainability. Idi Abril 2021, naawat met ti pagilian ti kangatuan a credit rating daytoy manipud iti international debt watcher nga S&P Global Ratings. Inupgrade ti S&P ti kapautanen a sovereign credit rating ti Filipinas manipud iti “BBB” iti “BBB+” — dua nga addang iti ngatuen ti investment grade rating — nga addaan iti “stable” outlook.

Nupay namallaag idi ti IMF iti ngumatngato nga inflation idi 2018 a kas posible a karit a sanguen ti pagilian, kasla di metten isyu daytoy ita. Kinapudnona, iti panagkita ti Asian Development Bank, agpababa ti inflation iti 3.8 a porsiento iti 2019 ken 3.5 a porsiento iti 2020. Ti prediksionna pay ket ngumato ti per capita GDP Growth iti 4.8 a porsiento iti 2019 ken 2020.

Panangpadakkel iti pampubliko a panagpuonan

Iti economic assessment daytoy a naipablaak iti 2018, imbatad ti IMF a nasken a mapadakkel ti pampubliko a panagpuonan iti Filipinas no kayat daytoy a mapagtalinaed ti napaut a panagduras ken maksayan ti kinakurapay. Kunana a ti pampubliko a panagpuonan ken naka-target, mabalin a papigsaenna ti sibubukel a produktibidad, paregtaenna ti pribado a panagpuonan, ken kissayanna ti kinakurapay babaen ti panagparnuayna kadagiti trabaho. Segun iti IMF Investment and Capital Stock Dataset, aggasgastos laeng ti Filipinas iti 3.9 a porsiento ti GDP daytoy iti pampubliko a panagpuonan idi 2015. Nababbaba daytoy no idilig kadagiti kakaarrubaa pagilian kas iti China (13.5%), Malaysia (9.2%), Vietnam (6.9%), Thailand (6.2%), ken India (5.9%).

Build, Build, Build

Ti “Build, Build, Build” ket medium-term goal ti administrasion ni Duterte a mangikadakkel iti magastos iti impraestruktura manipud iti 5.4 a porsiento ti GrossDomestic Product (GDP) ti pagilian iti 2017, agingga Iti 7.3 a porsiento iti panaggibus ti 2022. Nangatngato daytoy ngem iti 2.4 percent average a nairekord ti napalabas nga innem nga administrasion iti uneg ti lima a dekada — ken kangatuan nga alokasion ti badiet iti impraestruktura iti pakasaritaan ti Filipinas.

Manipud idi, 6.5 a milion a trabaho ti naparnuay tapno maaramid ti 29,264 a kilometro a kalsada, 5,950 a rangtay, 11,340 nga estruktura a panglapped iti layus, 214 nga eropuerto, ken 451 a pantalan.

Ti Mega Bridge Masterplan

Maysa kadagiti kadadakkelan a proyekto ti Build, Build, Build ket ti Mega Bridge Program, maysa a master plan para iti panagaramid iti serye dagiti ababa ken atitiddog a rangtay a mamagkakamang kadagiti probinsia tapno agkokonektar ti Luzon, Visayas, ken Mindanao babaen ti land travel.

Segun ken ni DPWH Secretary Villar, ti umuna a proyekto iti babaen ti master plan ket ti Panguil Bay Bridge, 3.7-kilometro a rangtay a mamagkamang iti Tangub City ti Misamis Occidental ken Tubod ti Lanao del Norte, ken narugian idi Nobiembre 2018. No malpas daytoy iti 2023, umababa ti biahe iti nagbaetan ti Tangub ken Tubod, manipud iti 2.5 nga oras agbalin a 10 a minuto laengen. Umababa met ti oras ti biahe iti nagbaetan ti Ozamiz City ti Misamis Occidental ken Mukas, Kolambugan, ti Lanao del Norte manipud iti 2.5 nga oras (babaen ti RORO operations) agbalin a 20 minuto laengen.

Dagiti detailed engineering design ti Guicam Bridge iti Zamboanga Sibugay ken dagiti tallo a rangtay iti Tawi-Tawi (Nalil-Sikkiat Bridge, Tongsinah-Paniongan Bridge, ken Malassa-Lupa Pula Bridge) ket nairaman met iti Improving Growth Corridors iti Mindanao Road Sector Project (IGCMRSP) iti babaen ti Asian Development Bank.

Innem a rangtay ita ti maiwaywayatan iti feasibility study:

(1) ti Bohol-Leyte Link Bridge, maysa a 22-kilometro a rangtay a mamagbalin iti panagbiahe iti nagbaetan dagiti probinsia ti Bohol ken Leyte iti 40 a minuto laeng;

(2) ti Negros-Cebu Link Bridge, maysa a 5.5-kilometro a rangtay a mamagkamang iti Negros ken Cebu iti 10 a minuto laeng;

(3) ti Cebu-Bohol Link Bridge, maysa a 24.5-kilometro a rangtay a mangpadaras iti oras ti biahe iti 70 a porsiento manipud iti dua nga oras ken sangapulo a minuto, agbalin a 30 a minuto laeng;

(4) ti Luzon Sorsogon-Samar Link Bridge, maysa a 18.2-kilometro a rangtay a mamagkamang iti isla ti Samar iti Akindaya a Visayas ken iti kangrunaan nga isla ti Allen-Matnog;

(5) ti Samal Island-Davao City Connector Bridge, maysa a 3.98-kilometro a rangtay a maisilpo iti Samal Circumferential Road ti Davao City; ken

(6) ti Bataan-Cavite Interlink Bridge, maysa a 32-kilometro nga inter-island bridge a mamagkamang iti Mariveles, Bataan iti Corregidor ken iti Naic, Cavite.