Originally published in Night Owl: A Nationbuilder's Manual (Edision nga Ilokano)

Idi nadutokan ni Secretary Mark Villar iti Department of Public Works and Highways (DPWH), adu ti saan a mamati kenkuana. Ngem para kaniak, isu ti umno para iti posision. Adun a gundaway nga impakitana a kabaelanna ti mangidaulo uray pay kadagiti kritikal a situasion.

Idi nag-inspeksionkami iti Marawi sumagmamano nga aldaw kalpasan ti pannakapatay da Isnilon Hapilon ken Omar Maute, kinasapulan nga agal-alistokami ta adda bimtak a bomba iti pasdek sumagmamano a metro laeng ti kaadayona iti choppermi. Kalmado laeng ni Secretary Mark ket kinunana iti piloto nga agpatayab laeng iti nangatngato tapno saankami a maisarsarak.

Sabali a klase ti dedikasionna. Awan kenkuana uray pay 18 nga oras nga agtrabaho iti kada aldaw tapno maileppas dagiti impraestruktura iti babaen ti “Build, Build, Build”, gapu ta para kenkuana, daytoy ti mangted iti napintas a masakbayan kadagiti Filipino.

Masansan nga alas siete pay laeng iti bigat mangrugin dagiti mitingna. No dadduma, awanen orasna a mamigat. Ngem sakbay a pumanaw iti balayda, mapan nga umuna iti kuarto ni Emma Therese, ti agtawen iti dua nga anakna.

Kinunana a ti dakkel a pagkurangan iti impraestruktura ti pagilian ket saan laeng a mangibunga iti ₱2.4-bilion a pukaw ti pagilian iti kada aldaw no di pay ket takawenna ti oras dagiti Filipino a rumbeng koma a para iti pamilia, gayyem, panagbasa wenno panaginana.

Ammo dagiti kakaduana iti trabaho nga agtrabtrabaho ni Sec. Mark iti nasurok a 14 nga oras iti maysa nga aldaw. Masansan a rabii no kuan ti eskediul ti maudi a mitingna, ket no kasapulan a manglukat iti baro a kalsada wenno highway ti DPWH iti maysa a lugar a nairut ti trapiko, ipilitna a mayiskediul daytoy iti 12:01 a.m. Kunana, ti panangtarimaan ken pananglukat kadagiti kalsada ket rumbeng a dina apektaran ti trapiko, agingga iti mabalin.

Adu dagiti sinango a karit iti DPWH, kas koma kadagiti ghost projects, isyu iti rightof-way, ken pannakaipangta ti biagna. Ngem ammona a nasken a maipatungpal dagiti reporma tapno maaramid a naannayas dagiti proyekto ti gobierno.

Isu ti nangirugi iti Infra Track app, maysa a fully automated a sistema a pagmonitor kadagiti proyekto. Gapu iti geotagging system, di masuitik ti kontraktor dagiti ipatulodna a retrato para iti progress report. Isu a sigurado nga awan ghost project iti DPWH.

Idi naitantan ti pannakaipatungpal ti Maysilo Mandaluyong Flood Control Project,inikkan ni Secretary Mark iti ultimatum ti kontraktor agingga iti agtapos ti Septiembre. Malagipko pay daydi kunana, “Finish the project or swim in Maysilo flood”.

Intedna ti orasna iti proyekto, bisitaenna nga awan umuna a pakaammo, ken nangted iti nalawag a pagtuladan iti panagtrabaho. Ket iti panangidaulona, ti proyekto a tallo a tawenen a naitantan, naileppas ket naaramat iti uneg ti tallo a bulan laeng.

Ti Maysilo prototype ti nagbalin a nagbatayan para iti Department Order 193, a nangted kadagiti annuroten kadagiti kontrata nga addaan iti negative slippage. Ita, iti kanito a ti proyekto ket matakuatan nga addaan iti lima a porsiento a pannakaitantan ti trabaho, automatiko a maballaagan ti kontrakto ken nasken a mangidatag iti catch up plan a mangitunda iti maysa a 24/7 nga iskediul ti konstruksion.

Narigat man ti trabaho, dimo mangngeg nga agreklamo ni Secretary Mark, malaksid no arigna dinan makita ti aginana.

Mr. Sipag at Tiyaga

Saan a nalaka ti panangarem ni Secretary Mark ken ni Undersecretary Em AglipayVillar. Saan nga interesado ni Usec. Em a makipag-date ken komportable isuna iti biagna a kas single. Napanunotna met idi a saan a maawat ni Secretary Mark ti kasasaadna gapu iti sakitna a lupus. Masansan a mayospital, agurot ti buokna, ken maaddaan no kua iti rashes. Idi damona, dimteng ti punto a saan a makapangan ken saan a makatakder nga is-isuna.

Ngem kalpasan ti makatawen a panagan-anusna, naallukoy met laeng ni Secretary Mark ni Usec. Em a rummuarda. Napasarunuan pay daytoy agingga iti inkeddeng ni Usec. Em nga ipakita ken ni Secretary Mark ti itsurana nga awanan wig ken make-up. Kalbo isuna idi ken adda butterfly rashes iti rupana. Ngem idinto a pumanaw, napakatawa laeng ni Secretary Mark ket kinunana a di rumbeng nga agaramat iti wig ken ag-makeup no isuda ti agkuyog. Isu a masansan a ti yangaw a kuna ni Secretary Mark ket, “Pati asawak, naalak iti Sipag at Tiyaga.”